بناهای مذهبی ساوه

مساجد و مناره ها در ساوه

مسجد سرخ واقع در ساوه

 

از جمله بناهای مذهبی شهر ساوه مسجدی است که بانام مسجدسرخ شناخته شده و در ضلع جنوبی میدان قدمی ساوه واقع گردیده است.قدمت این بنا با توجه به کتیبه مناره به دوره سلجوقی می رسد که به احتمال زیاد در دوره صفوی بر روی مسجد سلجوقی مسجدی ساخته می شود و در دوره های بعد بخصوص دوره قاجار دخالت هایی در ان صورت می گیرد .این بنا به شماره ۲۹۵۰۷ به ثبت اثار ملی رسیده و در پرونده ثبتی ،مربوط به دوره سلجوقی معرفی شده است .

در واقع مسجد سرخ مجموعه ای است که بقایای دوره های متعدد ساخت و ساز و دگرگونی را در خود جای داده لیکن سه دوره مشخص: سلجوقی،صفوی و قاجاریه بیشترین تاثیر را بر روی شکل گیری و توسعه این بنا داشته اند .بر اساس کتیبه به سال ۹۱۴ ه.ق در زمان سلطنت شاه اسماعیل صفوی توسط خواجه شمس الدین پیر محمد ساوجی مسجدی ،احتمالا به جای مسجدی از دوره سلجوقی بنا گردیده و چه بسا پایه ها و جرزها از همان مسجد قدیمی باقی مانده و در دوره های بعد تعمیرات ،تغییرات و الحاقاتی در ان صورت گرفته است.

انچنانکه اعتمادالسلطنه اورده ، این بنا در دوره قاجار به مسجد جامع فرهادیه معروف بوده است .وجه تسمیه مسجد ظاهرا به خاطر تزئینات زرشکی و کتیبه های قرمز رنگ ان است.این مجموعه شامل بخش هایی چون سر در صفوی،ایوان قاجاری،مسجد حاج فرج و مسجد سرخ می باشد که این مسجد خود اندام هایی مانند :رواق شمالی،رواق شرقی با یک نیم اشکوب ،گنبدخانه و محراب و منار را در خود جای داده است.سر در ورودی اصلی بنا از جانب میدان و در جهت شمال ان قرار دارد و مزین به تزئینات کاشی کاری و کتیبه تاریخی است .ازاره سر در با کاشی های مسدس (فیروزه فام) پوشش یافته و جدار ان در دوره اخیر سفید کاری شده است .طاق سر در ،مقرنس کاری و در پاکار طاق ،کتبه گچ بری به خط ثلث برجسته مورخ ۹۱۴ ه.ق است.این کتیبه در وسط ارتفاع ایوان نقش شده است که مهم ترین سند در خصوص تاریخ ساخت و بانی مسجد است.پس از کتیبه تا تویزه طاق ایوان با دو کاسه در گوشه های ان پوشیده شده که به استناد یکی از دو کتیبه گچی مربوط به دوره فتحعلی شاه قاجار است .بخش اصلی مسجد یا گنبد خانه به ایعاد ۸ ضربدر ۸ وارتفاع حدود ۱۲ متر در میانه سه رواق و یک ساختمان جنوبی که به عنوان مقبره مورد استفاده بود واقع است و از سه جانب ان درگاهی وسیع و مرتفع به رواق های اطراف باز می شود که با افزودن پوششی در کمرگاه انها ،درگاه ها را دو طبقه و غرفه دار ساخته اند .صورت چهارضلعی گنبد خانه در بالا با زدن نیم طاق هایی در زوایا و قوس های کوچک تری در بین انها به کثیر الاضلاع تبدیل گشته و پاطاق پوشش عرقچینی بنا بالا امده است .بدنه قوسی شکل نیم طاق های گوشه ای با مقرنس خوش قطاری اراسته و رنگ امیزی شده است.گنبد بنا ،از نوع یک پوش است و سطح زیرین ان در اصل گچبری و نقاشی داشته است .تزئینات کنبدخانه در قسمت چهارضلعی ۱۶ ترنج گچبری شده است که در میانه هر یک به خط ثلث برجسته ،بخشی از صلوات کبیره را گچبری کرده اند.

انچه بیشتر از همه در این مسجد جلب توجه می کند محراب زیبا و با ارزش ان است که با چند کتیبه و نقوش گچبری تزئین یافته است .این محراب زیبا مزین به چند کتیبه گچبری همراه با نقاشی و پوشش تزئین یافته به نقوش گچی است که درون فضاهای ان نیز نقاشی رنگین دارد .به علاوه تزئینات دیگری در مسجد به کار رفته که از ان جمله کاشی کاری و کاربندی زیر قوس و لچکی ایوان ها و گچبری بالای سر در ورودی است .از طرح های هندسی اجر کاری نیز به عنوان عنصر تزئینی در بخش های مختلف بیرون و درون مسجد استفاده شده است .

مناره مسجد سرخ

در گوشه رواق شمالی و متصل به جرز سر در ورودی مسجد سرخ ساوه ،مناره ای اجری متعلق به قرن پنجم هجری نمایان است که نیمی از قطر ان در داخل بناهای مجاور قرار گرفته است .این مناره که به شماره ۱۵۵ در فهرست اثار ملی به ثبت رسیده بنایی است اجری به ارتفاع ۱۰/۸۵ متر که شامل یک بدنه اصلی و یک موذنه الحاقی است .بخش فوقانی منار در دوره های پیشین تخریب شده و بر روی ان موذنه ای با اجرهای متفاوت ساخته اند .بر روی این منار حدفاصل بخش قدیمی تر و موذنه ساخته شده کتیبه ای است اجری به خط زیبای کوفی بنایی که مهم ترین سند تاریخ گذاری مناره است .با اتکاء به تاریخ ثبت شده بر روی این مناره که با اجر و ایات قرانی اراسته شده است می توان زمان ساخت ان را ۴۵۳ه.ق دانست.بر این اساس قدیمی ترین مناره تاریخ دار کشور به حساب می اید .همانند سایر مناره های عصر سلجوقی ،در تزئین این مناره نیز از نقش های اجر کاری که تکرار شده و بدنه را پوشانده و به قسمت های هندسی تقسیم نموده استفاده شده است .کتیبه روی منار با اجر به طور برجسته ساخته شده است . در مناره های اواخر دوره سلجوقی استعمال کاشی برای تزئین نمایان می شود و این تزئینات نشان می دهند که بناها به عنوان وسیله ای برای نمایش عرضه بیرونی ساخته شده اند .