عهدنامه بین طهماسب قلی خان و امپراتریس روسیه

عهدنامه بین نادر شاه و امپراتریس روسیه

منعقد در رشت در ۲۱ ژانویه ۱۷۳۲ -دهم رجب ۱۱۴۴

 

 

به نام پدر و پسر و روح القدس

همه بدانند و اگاه باشند که چند سالی است در کشور ایران اغتشاش های بزرگ روی داده و برخی از اتباع ان دولت بر دولت مشروع خود برخاسته اند و نه تنها در ان کشور ناامنی فراهم اورده و ویرانی ایجاد کرده اند بلکه به اتباع امپراطوری روسیه نیز زیان رسانده اند از این روی که عده ای بازرگانان روسی که به ایران پناه برده بودند و چندین صدهزار (روبل) از دارایی ایشان به غارت رفته و بسیاری از ایشان و پیش کارانشان را ازرده اند و نیز از فرمان پادشاه سرپیچیده اند و این کار دولت ایران را به خطری بزرگ انداخته است بدین سبب امپراتور بزرگ پترکبیر خدای وی را در رحمت خود جای دهد و امپراطور و شاهنشاه همه روسیه بود چه برای پاسبانی از ولایاتی که نزدیک ایران بود و چه برای انکه مانع شود دولت ایران از پای دراید ناچار لشکریان خود را به ولایات ایران فرستاد و به ایشان فرمان داد در برخی از این ولایات و شهر ها که در کنار دریای خزر هستند فرود ایند یعنی بدان جاها که مردم از سرکشان سختی بسیار دیده بودند و برای ان بود که این نواحی از حمله مسلح سرکشان که بر شاه برخاسته بودند و وی را مغلوب کرده در امان باشند و ایشان ان سرکشان را راندند و در نتیجه این لشکر کشی سلطنت ایران اکنون در اسایش ،می تواند اصفهان را پایتخت خود کند و شاه بر تخت نیاکان خود بنشیند و پیشرفت های دیگر فراهم کند .اینک امپراتریس بزرگ آنا ایوانوونا که فرمانروایی وی قرین اسایش است و امپراتریس و فرمانروای سراسر روسیه است و لشکریان فراوان در اختیار دارد فرمان داده و اراده فرموده است همه گونه یاری به اعلیحضرت شاه بکند و چون از نیک اندیشی ان اعلیحضرت همایون ،اعلیحضرت امپراتریس اگاه شده است و از نظر دوستی و حسن همجواری و اینکه همواره خواستار نیک بختی اعلیحضرت شاه است و امیدوارست که وی بتواند از همه ناگواری هایی که در راه پادشاهی موروث اوست در زینهار باشد به نمایندگان مختار خود که در گیلان هستند و مخصوصا به کسانی که در ولایات متصرفی اقامت دارند یعنی سرتیپ نجیب والا مقام اقای واسیلی لواشوو دارای نشان سنت الکساندر از درجه کاوالر و اقای بارون پتر شافیروو مشاور دولت فعلی فرمان داده است وسایل برقرار ساختن و استحکام دوستی دیرین دولتین را فراهم کنند و وارد گفتگو شوند و با نماینده مختار اعلیحضرت شاه ایران عالی جاه میرزا محمد ابراهیم مستوفی سرکاری خاصه که از سوی اعلیحضرت شاه ایران اجازه رسمی و اختیار تام دارد قراری بگذارند و طرفین که از جانب پادشاهان بزرگ خود اختیار دارند پس از گفتگو عهدنامه دوستی و مودت را با این شرایط امضاء کردند :

۱ . همه اختلافات و عملیات خصمانه که تاکنون از این سوی به ایران وارد امده و از ان سوی ایران وارد اورده است از هر دو طرف کاملا فراموش خواهد شد و امیدست که پادشاهان و دولتین علیین روابط دوستی و همسایگی دیرین را در میان خود برقرار کنند و از این بعد بدخواه یکدیگر نباشند و بکوشند دشمنی ها را هم اکنون و از این پس از میان بردارند .

۲ . طرفین بوسیله این عهدنامه که به فرمان امپراتریس بزرگ روسیه دوستی صمیمانه خود را به ظهور می رسانند ان را اعلام می کنند و از امتیازاتی که امپراتوران روسیه که خدا ایشان را بیامرزد بوسیله عهدنامه یا قوه قهریه و با تحمل مخارج گزاف از جانب لشکریان بدست اورده اند و برای رفاه مردم ولایات ایران لشکریانشان میلیون ها از کیسه خود خرج کرده اند و از اغاز ورود به ایران زیان و خسارت بسیار برده اند چشم می پوشند و تعهد می کنند یه یک ماه پس از امضاء و مبادله این عهدنامه ولایت لاهیجان و رانکوه و متعلقات ان را به تصرف عالی جاه نماینده مختار سابق الذکر واگذار کنند و در اختیار کامل شاه ایران بگذارند و منتظر امضای ان از طرفین نخواهند شد و اما گیلان و استر اباد و سایر نواحی کنار رود کور پنج ماه پس از انکه این قرارداد به امضای شاه ایران رسید و ان را تصدیق کرد واگذار خواهد شد زیرا که مردم این نواحی اکنون در پرتو حمایت لشکریان اعلیحضرت امپراتریس بزرگ در کمال رفاه و اسایش اند و منافع ولایات کهدم و شفت یک ماه پس از ان و عایدات دیگر که در کنار رود کور هستند سه ماه پس از امضای این قرارداد و تصدیق ان از جانب اعلیحضرت شاه از تصرف ماموران امپراتوری روسیه خارج خواهد شد و به تصرف کسی که از جانب اعلیحضرت شاه مامور دریافت ان خواهد شد در مدت پنج ماه داده خواهد شد اما ولایات و محال دیگر ایران در ان سوی رودکور که در تصرف امپراتریس بزرگ روسیه است و اکنون رسما و بموجب قرارداد در دست ماموران اوست امپراتریس روسیه نمی خواهد این نواحی را جزو کشور خود کند بلکه قول می دهد به محض اینکه رفع خطر بشود یعنی اعلیحضرت شاه دشمنانی را که اکنون دارد از کشور خود براند و انها را مغلوب خود بکند و کشور را ارام کند اناه را در اختیار شاهنشاه ایران بگذارد .تصرف این ولایات بدست لشکریان امپراتوری روسیه دلیلی دیگر به جز خیر خواهی نسبت به شاه ایران و پشتیبانی از او نداشته است تا مبادا روزی که لشکریان امپراتریس بزرگ روسیه ناگهان از این ولایات و نواحی بیرون رودند مردم چادر نشین کوهستانی که در ان جا هستند با مخالفان شاه ایران یار شوند و دوباره ناامنی فراهم اورند چنانکه پیش از این نواحی اسیب بسیار دیده اند و اکنون در پرتو حکایت لشکریان امپراتریس روسیه اسوده اند و بر جمعیتشان افزوده شده و نباید که ان سرکشان در انجا راه یابند و با مخالفان دیگر اعلیحضرت شاه همدست شوند و دوباره انقلابی فراهم اورند و البته به محض اینکه  اعلیحضرت شاه ایران زمام امور را بدست گرفت ،امپراتریس بزرگ روسیه لشکریان خود را از این ولایات ،که متعلق به ایران است احضار خواهد کرد و فرمان خواهد داد که این ولایات را بی هیچ عذری به دولت ایران واگذار کنند .اما امپراتریس بزرگ روسیه صلاح رادر ان می داند نواحی را که ناوگان روسیه ماموران امپراتریس بزرگ گشاده اند و به شاه ایران واگذار می کند به هیچ وجه به دولت دیگری واگذار نکنند و اعلیحضرت شاه ایران از این گذشت امپراتریس روسیه سپاسگزار خواهد بود و دوستی وی را خواهد پذیرفت و قول می دهد که در برابر از هیچ گونه دوستی با امپراتریس روسیه دریغ نکند.

۳ . به همین جهت و برای سپاسگزاری اعلیحضرت شاه ایران از جانب خود و جانشینان خود اعلان می کند که همیشه با امپراتریس روسیه و امپراتوری روسیه روابط دوستی و حسن همجواری و مودت را خواهد داشت و اجازه خواهد داد در همه قلمرو و محال کشورش بازرگانان در کمال ازادی و اسودگی رفت و امد کنند و از این پس در برابر کالایی که از روسیه به ایران می برند و خریدهایی که در برابر ان با ایرانیان و دیگران می کنند و انچه در انجا می خرند و مبادله می کنند گمرک ندهند و به همه شهر ها و ولایات که فرمانروایان وی در انجا هستند و به عمال گمرک فرمان خواهد داد که هیچ گونه گمرک و عوارض دیگر از بازرگانان روسی نخواهند و نگیرند و با ارائه نام های رسمی از حکام نواحی سرحدی خاک امپراتوری که این کالاها از ان اتباع امپراتوری روسیه است در همه جای کشور و قلمرو و محال متعلق با علیحضرت شاه این بازرگانان اجازه داشته باشند بی گمرک وارد شوند و نیز اگر اتباع روسیه بخواهند از قلمرو و کشور اعلیحضرت شاه ایران برای کارهای بازرگانی به هندوستان یا کشورهای دیگر بروند در عبور و مرور ایشان چه از راه خشکی چه از راه دریا گمرکی گرفته نخواهد شد و هیچ گونه عوارضی به دولت ایران نخواهند داد و هدایا و رشوه ای به هیچ عنوان و دلیل داده نخواهد شد و امید است درباره محاکمه و مجازات در مورد وام ها و ضررهایی که به اتباع روسیه باید پرداخته شود و حکام زیر دست اعلیحضرت شاه ایران باید استیفا کنند همیشه به حق ایشان برسند و امیدست هیچ گونه بیداد و تعدی را درباره ایشان روا ندارند و به ایشان اجازه دهند خانه مسکونی و کاروانسرا و دکانی را که برای بازرگانی خود لازم دارند بسازند و کالای خود را در انجا بگذارند و حکمرانان ایران هرگونه یاری با ایشان بکننتد و اگر در جایی زیانی به دارایی بازرگانان روسی برسد امیدست در کشور اعلیحضرت شاه ایران فرمان داده شود که درباره این بیچارگان برای اسایش و تامین اجناس و لوازم شان اتباع ایران همه گونه یاری بکنند و نیز در چنین موارد دشوار فرمان اکید بدهند که در کشتی های شکسته ایشان هیچ گونه غارت به عمل نیاید و نیز اگر اتفاقا مرگی برای یکی از اتباع روسیه در ان سرزمین پیش بیاید اموال متوفی بی کم و کاست به درخواست شرکای ایشان به کسانشان داده شود و در برابر امضای ایشان بی نقص تحویل بدهند .

۴ .در مقابل به اتباع ایران که در روسیه هستند یا از انجا به کشورهای دیگر برای بازرگانی می روند وعده داده می شود که از جانب امپراتریس بزرگ روسیه از هرگونه یاوری و ازادی در برابر احکام و سنن روسیه هم چنان که شایسته اتباع دولت دوست است برخوردار شوند و در برابر هرگونه درخواستشان با کمال انصاف یاری خواهند کرد و در این زمینه از جانب امپراتریس بزرگ روسیه در شهرها و همه نواحی که فرمانبردار حکمرانان تابع امپراتوری روسیه اند دستور داده شده هم چنان که شایسته اتباع دولت دوست است بوسیله فرامینی که صادر می شود در همه نواحی دولت امپراتوری بزرگ روسیه هرگونه مساعدت با ایشان بکنند و درخواست هایشان را براورند و از هر گونه حمایت برخوردار شوند و نیز از جانب امپراتریس بزرگ روسیه تعهد می شود درباره بازرگانی که از کشور شاه ایران با اسناد رسمی و معتبر دولتی برای خرید کالاهایی برای شاه ایران به روسیه می ایند این کالاها را به پاس احترام به شاه ایران از گمرک دولتی معاف دارند و بنا بر رسوم قدیمی لازمه احترام زیاده ایشان مرعی خواهد بود و از یاری و پذیرائی خودداری نخواهند کرد اما به شرط انکه این بازرگانانی به نفع مردم ایران باشد تا انها بدین وسیله بجز برای شاه ایران کالایی بدست نیاورند و کالا را برای بازرگانی خصوصی تحصیل نکنند .

۵ . چنانکه پیش از این ذکر شد از اغاز سرکشی شورشیان در کشور ایران و قیامشان در برابر اتباع شاه ایران بسیاری از بازرگانان روسیه اسیب رسیده است و صدها هزار (روبل) دارایی ایشان به غارت رفته و درنتیجه بازرگان روسی ورشکست شده اند و بدین سبب امپراتریس بزرگ روسیه که از این گرفتاری های اتباع با وفای خود متاثر شده است فرمان داده است پیشگاه شاه ایران عرضه دارند تا درباره این اتباع امپراتریس بزرگ روسیه که بازرگانان روسی باشند از جانب اعلیحضرت شاه ایران دادخواهی بکنند و اموال به غارت رفته انها را عوض بدهند و اعلیحضرت شاه ایران هم عقیده دارند که ان دادخواهی به عمل امده است ولی اظهار می دارند که این کار در زمان قیام سرکشان شده اما قول می دهند که هرگاه خداوند توانا به او توانایی بدهد که این نواحی را به تسط خود دراورند در ان هنگام فرمان خواهد داد به دادخواهی اسیب رسیدگان و اتباع امپراتریس بزرگ روسیه رسیدگی کند و پس از بازرسی چون معلوم شد مرتکب غارت و کشتار اتباع روسیه که بوده است متعهد می شود که دادرسی کند و حکم خواهد داد مقصران یا وارث انها جبران خسارت اموال منقول یا غیرمنقول اتباع اسیب دیده روسیه را بکنند.

۶ . بدان گونه که روابط دوستی و همسایگی اقتضا دارد که برای ادامه دوستانه رفت و امد طرفین تنها در میان دولتین ودربارها و اقامتگاه وزیران طرفین بنا بر اقتضای اراده شاهانه نباشد بلکه در نقاط مهم کشور هم برای رسیدگی به کار بازرگانان کسانی باشند که در مرتبه قنسولی یا نمایندگی دانا و بصیر باشند و بتوانند در موقع لزوم زیان هایی را که به بازرگانان می رسد جبران کنند و نیز در میان ایشان داد رسی کنند و انواع وسایل را به کار ببرند تا بازرگانی توسعه یابد بدین جهت قرار شده است برای اینکه در هر دو کشور در دربار و مقر ان از جانب دولت امپراتریس روسیه و چه از جانب دولت شاه ایران وزرای مختار بتوانند مقیم باشند و امتیازاتی را که در خور مقام و اهمیت کار و شخصیت انها مطابق شئون دو دولتی که ایشان را انتخاب کرده است باشد باید در هر دو کشوربه انها مسکن مناسب و وسیله معاش نسبت به وضع انها بدهد و اما در شهرهایی که لازم شد برای حمایت از بازرگانان مقیم باشند اجازه داده خواهد شد در هر دو کشور قنسول ها و نمایندگی مقیم باشند و به فراخور مقامی که در دولت خود دارند همه جا به ایشان احترام و یاوری بکنند و به نیروهای هر دو طرف فرمان داده خواهد شد که به ایشان احترام بگذارند و از هر نوع بی حرمتی و زیان،ایشان را کاملا حراست بکنند و چنانچه ضرری به ایشان رسید و شکایتی درباره اتباع یکی از دو طرف کردند هرگونه داد رسی و حکمیت منصفانه بکنند و به شکایات انها برسند .

۷ . همه مردم ایران و اتباع شاه ایران که هنگام ورود و اقامت لشکریان روسیه در ولایات و شهرهای ایران که پیرو فرمان و تبعیت امپراتوری بزرگ روسیه شده بودند ،دولت شاهنشاهی نباید ایشان را مقصر بداند تا هنگامی که لشکریان روسیه از انجا بیرون می روند در برابر خدماتی که کرده اند به شخص ایشان اسیبی نرسد و املاکشان هم از تعرض مصون باشد بلکه کما فی السابق مالک املاک و دارایی خود باشند و از مهربانی و سرپرستی شاه ایران برخوردار باشند در مقابل از طرف امپراتریس بزرگ روسیه نیز تعهد می شود که پس از امضای این عهدنامه و مبادله ان اتباع شاهنشاه ایرن را از این ولایات به اسارت نبرند و پس از امضای این عهدنامه به ایشان اجازه داده خواهد شد کسانی که مایلند داوطلبانه وارد خدمت روسیه بشوند و نیز اگر بخواهند از ان خارج شوند اجازه داده خواهد شد .

۸ . واختان ،پادشاه گرجستان که تاکنون نسبت به امپراتوری بزرگ روسیه و شاه ایران وفادار بوده و از دارایی خود محروم شده است شاه ایران متعهد شده است هنگامی که گرجستان کما فی السابق در تحت حمایت ایران قرار بگیرد کما فی السابق املاک و دارایی وی به او بازگردد.

این قرارداد بوسیله نمایندگان مختار طرفین بسته شد و از جانب هر دو کشور نسخه ای به امضای نمایندگان مختار طرفین رسید و به مهر ایشان تصدیق شد و مبادله گشت و ایشان به عهده گرفتند با اختیار تامی که در این رمینه از طرفین دارند چه از جانب امپراتوری بزرگ روسیه و چه از جانب شاهنشاهی بزرگ ایران این عهدنامه را هر چه زودتر که ممکن باشد امضا کرده و به مهر دولتی برسانند و ارسال دارند . در رشت در گیلان در ۲۱ ژانویه ۱۷۳۲ به امضاء رسید و در ضمن نمایندگان مختار امپراتوری بزرگ روسیه تعهد می کنند که تا چهار ماه پس از مبادله این عهدنامه ان را به امضای امپراتریس بزرگ روسیه برسانند و بفرستند و موقع استرداد ولایات معهود در این عهدنامه از وقتی خواهد بود که این عهدنامه به امضای شاهنشاه ایران فرستاده شود و تسلیم نمایندگان امپراتریس بزرگ روسیه بشود.