عهدنامه بین نادر شاه و امپراتریس روسیه

منعقد در گنجه در ۱۰ مارس ۱۷۳۵-۱۱۴۸ه .ق

 

 

به نام خداوند بخشنده مهربان

سپاس خدای را که دوستی در میان دولتین را برای ارایش جهان برقرار ساخته و موافقت در میان انها را برای ارامش همیشگی هر دو دولت فراهم کرده و درود ابدی بر پیامبری که با نوشته خود از خداوند مسیح پسر مریم خبر داده است به او پناه می بریم و از او امرزش التماس داریم .بدین گونه بر همه اشکار است که از چند سال پیش دولت ایران (فارس) از تاخت و تاز لشکریان دشمن لگدکوب و ویران شده بود و سرکشان در انجا بیداد گری بسیار کرده بودند و از هر سوی مزاحمت فراهم اورده بودند و بدخواهان از هر راه می کوشیدند با ستمگری خویش وسایل انقراض کامل انرا فراهم اورند و درهای نعمت را بر روی مردم ببندند اما خداوند توانا که به قدرت خود که همه کس را مشمول عنایت خویش قرار داده است و مردم ایران را نیز از ان برخوردار کرده است مرا نیز از لطف عمیم خود بهره مند کرده است بدین گونه با لشکریان فراوان از شهر پایتخت خراسان برای تنبیه و سرکوبی دشمنان برخاستم و به سعی من شهر اصفهان و نواحی دیگر از دشمنان پاک شد و اگر چه ان دشمنان می خواستند دوستی دیرین و استوار و تباه ناشدنی در میان امپراتوری روسیه و دولت ایران را از میان ببرند و بدعت های نادرست پدید اورده اند که گویی امپراتوری روسیه ولایاتی را که از ایران گرفته است مانند نواحی دیگر می خواهد در تصرف خود نگاه دارد و بوسیله این تهمت ها خواستار دشمنی در میان دو دولت بودند .اما بر همه واضح و مخصوصا بر اهالی ایران مبرهنست که به چه سبب امپراتور بزرگ اعلیحضرت پتر اول که خدایش بیامرزد شهرها و ولایات ایران را متصرف شد و تا مدتی در تصرف خود داشت اما پس از چندی که موقع را مناسب دید برای اثبات حسن نیت و دوستی صمیمانه خود و بطلان دروغ هایی که به ناروا در میان بود بلکه تنها برای اظهار دوستی حقیقی گیلان و ولایات ابادان دیگر را که از خزانه روسیه اداره می شد بی انکه اجباری در میان باشد به دولت ایران واگذار کرد .و بدین گونه به نفع مشترک دولتین و برای انکه دوستی حقیقی که در میان بود تا جاودان برقرار بماند و در اینده نیز این دوستی توسعه یابد و بیشتر شود طرفین برای گوشمال دادن دشمنان و پیوند دوستی محکم عهد کردند و بدین جهت کنیاز سرگی گالیتسین رایزن مخصوص والا مقام نمایده مختار صاحب نشان درجه دوم که اکنون در ایران است به فرمان عالی و با داشتن اختیارات تام از جانب امپراتریس بزرگ روسیه با من درباره قرارهای مختلف این عهدنامه موافقت کرد و اتحاد همیشگی در میان دولتین برقرار شد و امیدست که این عهدنامه تا جاودان از هر خللی مصون باشد.

مقدمه:اگر در رشت از طرفین در عهدنامه ای که منعقد شده مقرر شده است که شهرهای باقیمانده مانند باکو و دربند در تصرف روسیه تا موقعی باقی بماند که دولت ایران از دشمنان خود مستخلص شود اما چون امپراتریس بزرگ روسیه بواسطه حسن نیتی که نسبت به دولت ایران دارد برای انکه اوضاع سابق برقرار شود و بهترین راه را در این زمینه بیابد و به نزدیکان و دوران نشان دهند که دولت روسیه هرگز اراده نداشته است قسمتی از خاک ایران را در دست خود نگاه دارد و تنها از راه عنایت شاهانه و لطف عمیم خود خواسته است پیش از انکه ان موعد برسد شهرهای باکو و دربند را با همه متعلقات و مضافات ان مانند سابق به دولت ایران مسترد دارد و به محض اینکه فرصت اجازه دهد لشکریان روسیه را از انجا بیرون ببرد لهذا چنین مقرر شده است :شهر باکو با مضافات ان در ظرف دوهفته و شهر دربند و مضافات ان تا سر حد سابق در ظرف دو ماه پس از انعقاد این عهدنامه و اگر فرصت اجازه دهد پیش از ان از لشکریان تخلیه خواهد شد و داغستان و نواحی دیگر که جزو شمخال و اوسمی هستند کما فی السابق در تحت تصرف دولت ایران خواهد بود.

مواد این عهدنامه چنین مقرر می شود:

۱ . در برابر این مهربانی و دوستی که امپراتوری روسیه میکند دولت ایران متعهد می شود همیشه اتحاد خود را با امپراتوری روسیه محترم بشمارد و دوستان روسیه را جدا دوستان خود و دشمنان ان را دشمنان خود بشمارد و هرگاه کسی با یکی از این دو دربار فلک مدار وارد جنگ شود این هر دو دربار بزرگ با ان جنگ را اغاز کنند و در هر مورد یاور یکدیگر باشند و شهرهای باکو و دربند به هیچ وجه و هیچ عنوان به اختیار دیگران مخصوصا دشمنان مشترک واگذار نشود بلکه همه گونه کوشش بکنند که در تحت تسلط دولت ایران بمانند و اگر برخی از اهالی این شهرها که در تحت تبعیت و خدمت امپراتریس بزرگ روسیه و امپراتوری روسیه باشند و در نتیجه وفاداری خود به انجا بازگردند دولت ایران هیچ گونه ازار درباره ایشان روا ندارند و ان کار را دلیل بی وفایی نسبت به دولت ایران نداند .امیدست صومعه نصارای گرجی که در دربند هست همچنان در مقررات خود ازادی داشته باشد و ان را ویران نکنند و اجازه دهند در انجا بنا بر دین مسیح به عبادت بپردازند و هیچ کس زحمتی برای کارکنان ان که از روحانی و غیر روحانی بیش از شش تن نیستند در عبادت ایشان فراهم نکنند و هیچ گونه ستم به ان ها روا ندارند .

۲ . نفع ایرانیان در این است که این صومعه با این تصمیم مفیدی که اکنون گرفته می شود در کوتاه کردن دست دشمنان اهتمام ورزد تا به خواست خداوند دشمنان دولت ایران و دشمنان خود را براندازد و به حال سابق بازگردند و نیز به امپراتوری روسیه نشان دهند که کما فی السابق خطری از جانب ایشان متوجه نیست .دولت ایران خواهد کوشید به هر گونه سعی کند جنگی را که در برابر دشمنان اغاز شده است با اهتمام و سعی فوق العاده دنبال کند تا از ایشان انتقام بگیرد و همه ولایات نه تنها ولایات کنونی بلکه ولایاتی را که سابقا از دولت ایران مجزی شده و گرفته اند به ان دولت برگردانند و از دشمنان بگیرند و تا همه ان ها کما فی السابق به دولت ایران مسترد نشده است قرار صلح نگذارند و اما به کیفر خدعه ای که از ترکان سرزده است ان جنگ را در داخل دو کشور خود ادامه دهد و تا وقتی که دولت ایران همه ولایت خود را پس نگرفته است در جنگ بماند زیرا منافع دولت ایران چنین اقتضا می کند .

۳ . طرفین متعهد می شوند پیش از انکه با یکدیگر کفت و گو کنند به هیچ مذاکره ای با ترکان وارد نشوند و اگر کار به انجا کشید که اسلحه در این مورد به کار برند یا بابعالی بطیب خاطر همه ان ولایات گرفته شده را به دولت ایران مسترد دارد و صلح با این دولت را به همان اساس سابق برقرار کند در این حال دولت ایران تعهد می کند در این مصالحه دولت امپراتوری روسیه را نیز شریک بداند بدین گونه که دولت ایران با روسیه قراردادی دارد که بنا بر ان وظیفه دارد همه دشمنان روسیه را دشمن خود بداند و با تمام کسانی که بخواهند با امپراتوری روسیه جنگ داشته باشند دولت ایران وظیفه دارد با انها واردجنگ شوندو مصالحه رابا این توضیح برقرار کنند و بی ان قراری نگذارندو اگر وقتی درمیان امپراتوری روسیه و بابعالی در اتیه کار به عهدنامه ای برسددران حال نیزبه همین طریقی که توضیح داده شده است دولت ایران را نیز در ان دخیل خواهند کرد .

۴ . در عهدنامه ای که در رشت در میان دو دربار منعقد شده (۱۲ژانویه ۱۷۳۲) به جز موادی که پیش از این به موقع اجرا گذاشته شده است باید این ماده از این بعد از مواد ان شمرده شود و کلمه به کلمه جزء ان باشد و با این عهدنامه اتحاد همیشگی تجدید می شود و استوار می گردد و عهدنامه ای خواهد بود که تا جاودان اعتبار خواهد داشت .

۵ . چون منافع دولتین اقتضا دارد که تجارت بر پایه استوار برقرار گردد و اتباع طرفین هیچ گونه اشکالی در فرستادن کالا  نداشته باشند و این لازمه نفع طرفین است به این جهت دولت ایران تعهد می کند از این بعد با بازرگانان روس بنا بر مقررات عهدنامه رشت وارد داد و ستد شود و با ایشان و کشتی هایشان اجازه دهد در همه لنگرگاه ها و کرانه ها و باراندازها بایستند و کالای خود را به هر جا بخواهند خالی کنند و در انجا گرد اورند و به جاهای دیگر ببرند و کسی مزاحم بازرگانی ایشان نشود و ستمی روا ندارد و اگر فرامینی به عهده شهرهایی که این بازرگانان روانه ان هستند فرستاده شده که مغایر با مفاد عهدنامه رشت باشد انها را باید ملغی دانست و به انها رفتار نکنند و باید در این زمینه بوسیله فرامین دیگر مقرر دارند که مفاد عهدنامه رشت در همه جا عملی شود و به همان گونه از طرف دولت روسیه با اتباع و بازرگانان ایران بموجب مواد همان عهدنامه رشت رفتار خواهند کرد و درباره اتباع ایران در امپراتوری روسیه به همان گونه رفتار کنند که با اتباع دولت دوست رفتار خواهند کرد .برای انکه فایده این عهدنامه بیشتر باشد و از این پس بازرگانان روسی بتوانند ان چنان که باید در کار خود ازادی داشته باشند امپراتریس بزرگ روسیه لطفا قنسولی مامور رشت خواهد کرد و بزودی از دربار عالی روسیه با اعتبارنامه لازم امپراتوری فرستاده خواهد شد و از جانب ایران پذیرفته خواهد شد و فرمان لازم درباره وی صادر خواهد گشت.

۶ . بدین سبب و برای ادامه دوستی در میان طرفین ،امپراتریس روسیه پیش از هر وظیفه دیگر بنا بر عدالت پروری خود و به پاس نمایندگی که این بنده درگاه داشته است فرمان داد اسیران این طرف نه تنها کسانی را که در حال حاضر در اسارت هستند به میرزا کاظم نماینده مختار ایران مسترد دارند بلکه در سراسر کشور خود فرمانی صادر کند که اسیران را از هر طرفی برای بازگرداندن به ایران بیاورند و به همین گونه همه اتباع و ساکنان امپراتوری روسیه را به هر اندازه که در هر جا باشند به روسیه برگردانند و در این زمینه به همه جای ایران فرامین فرستاده شود و اما کسانی که از این بعد از دو طرف دور بشوند باید انان را طرفین دستگیر کنند و مسترد دارند .

۷ . این بنده درگاه عالی جاه با نماینده مختار نامبرده که از دربارهای عالی خود اختیار داریم در مواد این عهدنامه اتحاد موافقت کردیم و برای انکه تا جاودان ان را تایید کنیم به مهر اعلیحضرت شاه ظل الله مزین شده و به نمایندگی عالی مقام مذکور تسلیم شده است و در مدت پنج ماه پس از امضای این عهدنامه به تصویب خواهد رسید و همه مواد ان به اجرای گذاشته خواهد شد و به امضای مسئولین دیگر خواهد رسید و به حضور امپراتریس بزرگ فرستاده خواهد شد و این بنده درگاه متعهد می شود ان را برساند.

پایان

برای اطمینان از این عهدنامه اتحاد مقرر شده است در دو نسخه مطابق یکدیگر تهیه شود و هر دو انها به مهر برسد و مبادله شود.