کریم خان زند (وکیل الرعایا)

کریم خان و دوران او

 

 

قبیله زند مدت ها در قزیه (پری) از توابع ملایر زندگی می کردند .در زمان نادر شاه انها را به خراسان نواحی (ابیورد) و (دره جز) کوچ دادند .بعد از مرگ نادر در زمان عادل شاه در سال ۱۱۶۲ به محل خود بازگشتند .دو برادر به نام های ایناق خان و بوداق خان روسای ایل بودند که ایناق دو فرزند به نام های کریم و صادق داشت که پس از مرگ پدر به ریاست ایل دست یافتند .

در جنگ بین کریم و مهدی علی خان تکلو حاکم همدان ،کریم بیگ پیروز شد و نام او از کریم بیگ به کریم خان تغییر یافت.

در سال ۱۱۶۴ کریم خان به همراه علی مردان خان با ۲۰۰۰۰سپاهی به اصفهان حمله و انجا را تصرف کردند .بعد از مدتی عازم فتح تهران و قزوین شد اما به علت عهد شکنی علی مردان خان مجددا به اصفهان حمله کرد و انجا را تصرف نمود .بعد از این واقعه که خود را حاکم ایران می دید خود را  به عنوان وکیل یا وکیل الرعایا معرفی نمود .محمد حسن خان در شمال و ازاد خان افغان در اذربایجان حکومت مستقلی تشکیل داده بودند .در کرمانشاه علی مردان خان و نوه شاه سلطان حسین ادعای سلطنت داشتند که کریم خان به کرمانشاه لشکر کشی کرده انجا را تصرف نمود .اما ازاد خان عقب نشینی کرده و سپس به نیروهای کریم خان حمله و عده زیادی از جمله اعضای حرمسرا و مادر او را در قلعه پری به اسارت گرفته و به ارومیه اعزام داشت .کریم خان به اصفهان و بعد شیراز رفت و سپس عازم خرم اباد شد و سپس از طریق کهکیلویه عازم شیراز شد و در خشت با نیروهای ازاد خان درگیر و انها را شکست داد و ازاد خان به سوی اذربایجان گریخت.

در این گیرو دار محمد حسن خان قاجار برای تصرف اصفهان بدان سو حرکت کرد .کریم خان با نیروهایش به مرکز ایل در استراباد حمله کرد اما در پشت قلعه استراباد زمین گیر و پس از مدتی متلاشی شد و کریم خان خود به تهران مراجعت نمود .بعد از دوسال نیروهای محمد حسن خان به اصفهان لشکر کشی و نیروهای کریم خان را شکست داده وارد اصفهان شدند .کریم خان به سوی شیراز فرار کرد و محمد حسن خان به سوی اذربایجان و سپس گرگان رفت.

در سال ۱۱۸۰ هجری (۱۷۶۶ میلادی) یک گروه نمایندگی بازرگانی روسیه در شیراز به خدمت کریم خان زند رسیدند و هدایای جالبی تقدیم وی نمودند .نمایندگان مزبور توانستند موافقت نامه ای از کریم خان گرفته مراجعت نمایند .ده سال بعد (۱۱۹۰) هنگامی که سپاه ایران مشغول محاصره بصره بود به کریم خان خبر رسید که روس ها در دربند پیاده شده اند که از ان راه به عثمانیان حمله کنند.کریم خان فورا نامه ای به فتحعلی خان قبه ای ،یکی از بزرگان ان ناحیه نوشته بدو فرمان داد که از روس ها جلوگیری به عمل اورده انان را پس راند .کریم خان فرمانی را هم در این زمینه به حاکم رشت نوشته همان دستور را صادر نمود .این دو سردار توانستند سپاه روس را که بالغ بر چهل هزار نفر بودند شکست داده مجبور به عقب نشینی کنند .کریم خان به واسطه این پیروزی فرمان حکومت شیروان و نواحی ان را به نام فتحعلی خان قبه ای صادر کرده برای او فرستاد .

در سال ۱۱۹۲ قمری سفیر دیگری از جانب روسیه به حضور کریم خان رسید و به وی پیشنهاد داد بر ضد دولت عثمانی با هم متحد شوند .کریم خان این پیشنهاد را پذیرفت اما به دنبال مرگ کریم خان این اتحاد به مرحله اجرا در نیامد .

در سال ۱۱۹۹ پوتمکین ژنرال روسی در اصفهان به حضور علی مردان خان زند رسید و تقاضای دولت روسیه را مبنی بر انحصار تجارت در گیلان -مازندران و اجازه احداث یک باب ساختمان در شهر دربندر را به اطلاع رسانید که با ان موافقت شد.

از جنگ های معروف او فتح جزیره خارک و سرکوبی شورش میرمهنا از مشایخ بندر ریگ و تدارک لشکرکشی به عمان ۱۱۸۵ ق – لشکرکشی به بصره و تصرف ان در ۲۸ صفر سال ۱۱۹۰ بود.

کریم خان در سال های اخر زندگی به بیماری های مختلفی مبتلا بود از جمله کلیه ،سل،خناق و قولنج .در روز ۱۳ صفر ۱۱۹۳ در سن ۸۰ سالگی در شیراز وفات یافت.