پادشاهان و روابط با روسیه

دوران قاجار

محمد شاه

 

عباس میرزا نایب السلطنه و ولیعهد فتحعلی شاه در هنگام مرگ ۴۸ فرزند از خویش بر جای گذاشت که ۲۶ تن از انان پسر و ۲۲ تن دختر بودند .فرزند ارشد او محمد میرزا بود که به (محمد شاه )معروف گشت.

در زمان فتحعلی شاه کشور به شکل ملوک الطوایفی اداره می شد و هر گوشه ان بوسیله یکی از فرزندان فتحعلی شاه اداره می شد .کشور به چهار ایالت بزرگ اذربایجان،خراسان ،فارس و کرمان و ۳۰ ولایت تقسیم شده بود .در راس هر ایالت یک والی و در راس هر ولایت یک حاکم قرار داشت .والیان مهمترین ایالت ها و ولایت ها را خود شاه بر می گزید که معمولا فرزندان شاه یا خویشاندان بسیار نزدیک او بودند .

بعد از مرگ فتحعلی شاه هر یک از فرزندان او داعیه پادشاهی داشتند بطوری که علی میرزا ظل السلطان ،برادر تنی عباس میرزا که حکومت تهران را داشت خود را شاه خواند و دستور ضرب سکه به نام خود صادر کرد . علی میرزا طی مراسم ساده ای در تهران تاجگذاری کرد و خود را علی شاه خواند که مدت حکمت او چهل روز بود و بعضی جاها نوشته اند ۹۰ روز بوده است .

نفوذ بیگانگان در ایران در اغاز سلطنت فتحعلی شاه تقریبا صفر بود در حالی که در پایان سلطنت او و اغاز سلطنت محمد شاه قدرت و نفوذ انگلیسی ها و روس ها در ایران به درجه ای رسید که بدون توجه به خواست های انها تقریبا هیچ کاری انجام پذیر نبود.

محمد میرزا خود را مدیون کمک و مساعدت انگلیسی ها می دانست در حالی که روس ها از سلطنت علی شاه ظل السلطان حمایت می کردند

محمد میرزا،کلنل هندی،لیندسی بتون انگلیسی را به فرماندهی قشون منصوب و روز ۲۴ نوامبر ۱۸۳۰ میلادی در راس قوای کثیری با ۲۴ عراده توپ وارد زنجان شد و به سوی تهران حرکت کرد.

بانزدیک شدن سپاه محمد میرزا به تهران علی شاه ظل السلطان در صدد مصالحه با محمد میرزا بر امد و چاره ای جز تسلیم ندید و از زنان حرمسرای پدرش خواست که شفاعت او را بکنند علی شاه مورد عفو قرار گرفت و در روز تاجگذاری محمد شاه خود او دست محمد شاه را گرفته بالای تخت مرمر برد و سپس دست به سینه در پای تخت ایستاد.

میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی که در به قدرت رسیدن محمد شاه نقش اصلی را داشت سرانجام به دستور او به قتل رسید .قائم مقام به تصدیق دوست و دشمن مردی توانا و دانا و وطن خواه بود . او نه فقط با انگلیسی ها بلکه با روس ها هم سرسنگین بود و در مقابل خواست های نامعقول انها مقاومت می کرد.

نیروهای نظامی در این زمان که تعدادشان به قریب هفت هزار نفر می رسید تحت فرماندهی کلنل پاسمور انگلیسی بود .نمایندگان روس و انگلیس از ان جهت خواهان حکومت محمد شاه بودند که وی ضعیف و به اسانی تسلیم خواسته های انان می شد.بعد از قائم مقام ،حاجی میرزا اقاسی به صدرات رسید و ۱۳ سال در این مقام باقی ماند .لشکرکشی برای فتح هرات و تسلط بر افغانستان که در چهارمین سال سلطنت محمد شاه روی داد مهمترین واقعه دوران سلطنت سومین پادشاه قاجار است که پیامدهای ناگواری برای ایران و ایرانیان به بار اورد و رسوائی شکست در این جنگ و گردن نهادن به شرایط خفت بار انگلیسی ها که راه مداخلات شرم اور بعدی انان را در ایران هموار ساخت ،میراث شومی بود محمد شاه و صدراعظم نادانش حاج میرزا اقاسی برای جانشینان خود بر جای گذاشتند .انگلیسی ها موافق و راضی نبودند که محمد شاه به هرات لشکر کشی کند اما روس ها تشویق می کردند حتی نیکلای اول تزار روس نامه ای برای محمد شاه نوشت و از شاه دعوت کرد به قفقاز سفر کند و نظر او حمایت روس از ایران بود.

سرانجام محمد شاه در راس سپاه خود در اواخر ماه رجب سال ۱۲۵۳ از چمن بسطام عازم هرات گردید و در روز هفتم شعبان به قلعه غوریان رسید .مدافعان افغانی این قلعه به سرکردگی شیر محمد خان در مقابل سپاه محمد شاه مقاومت کردند به طوری که بعد از ۱۰ روز جنگ فتح قلعه میسر نشد ولی با ادامه جنگ قلعه فتح و شیرمحمد خان تسلیم شد.

ظهور سید علی محمد باب و پیدایش فرقه بابیه از وقایع مهم اواخر دوران سلطنت محمدشاه قاجار است .سید علی محمد که بعد از ادعای مهدویت به باب شهرت یافت ،فرزند یک تاجر شیرازی بود که در اول محرم ۱۲۳۵ قمری متولد شد .هنگامی که دعوی مهدویت نمود فقط ۲۴ سال داشت .او از این جهت لقب باب را برای خود برگزید که مدعی بود او (باب الله) است و هر کس که می خواهد به درگاه پروردگار راه پیدا کند باید از باب او به محضر خدا راه یابد یا از طریق او به محضر خدا راه یابد.

محمد شاه قاجار روز ششم شوال سال ۱۲۶۴ هجری قمری پس از یک بیماری طولانی درگذشت .محمدشاه به هنگام مرگ ۹ اولاد داشت که پنج تن انان پسر و چهارتن دختر بودند .از زن عقدی اولش جهان خانم ناصرالدین میرزا بود که در این هنگام حاکم اذربایجان بود که بعد از فوت او به تخت شاهی نشست و ناصرالدین شاه نامیده شد.