پادشاهان و روابط با روسیه

دوران قاجار

ناصرالدین شاه

 

فردای روز درگذشت محمد شاه قاجار جهان خانم معروف به مهد علیا زمام امور مملکت را به دست گرفت و تا ورود پسرش ناصرالدین شاه به تهرن در حدود یک ماه و نیم (۴۴ روز) بر ایران حکومت کرد .

در حکومت ۴۴ روزه مهد علیا مداخلات انگلیس و روس در امور داخلی ایران به طرز اشکار و وقیحانه ای افزایش یافت و در تمام امور از جمله در مورد حاج میرزا اقاسی و شاهزادگان ،میرزا اقا خان نوری دخالت می کردند .دولتین روسیه و انگلیس در پشتیبانی از سلطنت ناصرالدین شاه با هم به توافق رسیدند .خبر مرگ محمد شاه قاجار را قنسول روس شبانه به ناصرالدین میرزا ولیعهد که در ان موقع در تبریز بود داد و بلافاصله ناصرالدین میرزا با عده ای سپاه عازم تهران شد و در تهران تاج گذاری نمود.

فتنه باب و شورش هائی که پیروان او در نقاط مختلف ایران به راه انداختند از وقایع مهم اوایل دوران سلطنت ناصرالدین شاه به شمار می اید.

باب بعد از اینکه توانست عده ای را دور خود جمع کند با انشار کتابی به نام (بیان) مذهب جدیدی را عرضه کرد که با اصول اسلام و قران مغایرت داشت .پیروان او که ملاحسین بشرویه و قره العین و حاج محمد علی بار فروش با ۱۸ نفر به عنوان حواریون در نقاط مختلف کشور به تبلیغ عقاید او اشتغال داشتند .این حوادث در سال ۱۸۴۷ میلادی(۱۲۶۴ هجری قمری) رخ داد.

یکی از حواریون حاج محمد علی بارفروش بود که به مازندران اعزام شد و زنی از اهالی شهر قزوین او را همراهی می کرد که به عنوان قره العین معروف شد و در دشت (بدشت) گردهمایی تشکیل داد و سخنرانی نمود .قره العین (روشن چشم) در راه مشهد با حاج محمد علی در منزل بهدشت یک فرسنگی بسطام ملاقات کردند و در جهت توسعه دین باب به مشورت پرداختند .بابی ها در مازندران قوت گرفتند و میرزا تقی خان امیرکبیر نیروئی برای سرکوبی انها فرستاد. بعد از مازندران در زنجان نیز مسائلی پیش امد که شهر به کنترل بابی ها درامد.

میرزا تقی خان امیرکبیر برای جلوگیری از گسترش بابیگری از پادشاه دستور اعدام باب را گرفت و در ژوئیه ۱۸۵(شعبان۱۲۶۶) به فرمان ناصرالدین شاه ،باب در تبریز به همراه ملا محمد علی مرید باب به پای تیر رفتند که ملا محمد علی بر اثر تیرباران به قتل رسید اما تیر به طناب باب خورد و او رها شده به سوی سربازان حرکت کرد که ان را معجزه قلمداد کردند ولی سرانجام او را دستگیر و تیرباران نمودند .

جدائی هرات و بحرین

هرات تحت الحمایه ایران بود که در سال ۱۸۵۵ شورشی در ان رخ داد .ناصرالدین شاه به سلطان مراد میرزا حسام السلطنه والی خراسان دستور داد در راس سپاهی عازم هرات گردد .سپاه ایران وارد هرات شد .دولت انگلیس که تحمل این وضع را نداشت ،بیانیه ای صادر کرد و به دنبال ان ناوگان انگلیس در خلیج فارس به ایران تجاوز نمود و جزیره خارک را در ۱۸۵۶/۱۲/۱۴ تصرف نمود. ۵ روز بعد یک تیپ انگلیسی __ هندی در حوالی بوشهر در خاک ایران پیاده شد و به سوی شیراز پیشروی کرد .عملیات بعدی حمله به خوزستان بود که محمره و اهواز را تصرف کردند .

ناصرالدین شاه تقاضای صلح نمود و طبق عهدنامه ۱۸۵۷/۳/۴ قرارداد صلح در پاریس تنظیم و امضا شد و در بغداد مبادله شد و ایران تعهد نمود هرات و اطراف ان را تخلیه نماید و نسبت به سایر نقاط افغانستان تجاوز ننماید .مورخین ان را نمونه بارزی از تحمیلات عصر استعماری (به سبک قدیم) و منحوس تر از عهدنامه ترکمن چای نام برده و از ایرانیان خواستند که ان را به دقت بخوانند و بدانند که ضعف بدبختی بزرگی برایشان خواهد بود .

فصل هفتم این قرارداد ۱۵ فصلی به دولت ایران این حق را داده است که اگر از ناحیه افغانستان احساس خطر کند بتواند به افغانستان لشکر کشی و منطقه خطر را متصرف و اصحاب خطر را تنبیه و مجازات کند.

ناصرالدین شاه که نارضایتی کامل از میرزا اقاخان نوری پیدا کرده بود در ۲۰ محرم ۱۲۷۵ هجری طی فرمانی وی را از صدارت عزل نمود .او شش سال بعد در قم بدرود حیات گفت .

ناصرالدین شاه پس از عزل میرزا اقا خان نوری با تشکیل دادن شورا امور مملکت را شخصا به عهده گرفت .

در این دوران پیمان سرحدی (افغان) در سال ۱۸۸۱ بین ایران و روس به امضاء رسید که رود اترک به عنوان مرز رسمی بین دو کشور تثبیت گردید که بسیار به زیان ایران تمام شد.مورد دیگر جدائی کامل جزایر بحرین از ایران بود که جزایر بحرین رسما تحت الحمایه انگلستان شناخته شد و انگلیسی ها یک پایگاه دریایی در بحرین ایجاد کردند .

میرزا حسین خان سپهسالار به فکر تدارک سفر ناصرالدین شاه افتاد .مرکب شاهانه روز ۲۱ صفر ۱۸۷۳/۴/۱۹ از تهران به سمت گیلان حرکت کرد و وارد بندر انزلی شدند و سوار کشتی روسی شده به بندر آستراخان (حاجی طرخان) رفتند. از انجا با یک کشتی کوچک تا رودخانه ولگا و از انجا تا تزارین (استالین گراد) رفتند. از انجا با قطار به مسکو رفتند و چند روز در انجا ماندند .سپس از مسکو تا سن پترزبورگ با قطار سفر کردند .

تزار الکساندر دوم از انها پذیرائی گرمی به عمل اورد .سپس از طریق برلین به بروکسل رفتند و از انجا عازم انگلستان شدند ،در لندن مورد استقبال بسیار عظیمی قرار گرفت .شاه روز دوم ورود به لندن برای دیدن ملکه به کاخ وینسور رفت .مذاکرات او با ملکه و مقامات انگلیس موجب رضایت کامل شاه بود.

سفر دوم ناصرالدین شاه در عید نوروز سال ۱۲۵۷ (ربیع الاول ۱۲۹۵) از طریق تبریز به ساحل ارس و از انجا با کالسکه به تفلیس و ولایت قفقاز و از انجا با قطار به مسکو و سن پترزبورگ عزیمت نمود و سرانجام به پاریس رفت و ۲۲ روز در انجا ماند. در این سفر ناصرالدین شاه عده ای معلم از روسیه خواستند که فوجی به سبک سوار قزاق روس بسازند و برای این فوج سواره فشنگ و توپ هم ازروس خریداری شد باعث امدن قزاق ها به ایران شد.

فتوای معروف میرزای شیرازی در مورد تحریم استعمال دخانیات در ۱۲ اذر ۱۲۷۰ شمسی صادر شد و با تحریک علما مردم شورش کردند عده ای کشته و سرانجام شاه تسلیم و در ۱۶ دی ۱۲۷۰ طی دستخطی امتیاز انحصار دخانیات را فسخ کرد.

فتوای معروف میرزای شیرازی در مورد تحریم استعمال دخانیات در ۱۲ اذر ۱۲۷۰ شمسی صادر شد و با تحریک علما مردم شورش کردند عده ای کشته و سرانجام شاه تسلیم و در ۱۶ دی ۱۲۷۰ طی دستخطی امتیاز انحصار دخانیات را فسخ کرد.

کشته شدن شاه: وضع مملکت روز به روز به سوی فساد و تباهی ،رشوه و مقام فروسی می رفت .ناصرالدین شاه ترجیح می داد خودش را با زنان و دختران و نوشتن و شعر گفتن بگذراند و سعی می کرد اخبار کشور را خیلی نشنود که موجب نارضایتی بیشتر او شود .جشن پنجاهمین سلطنت ناصرالدین شاه نزدیک می شد و مراسم اماده می شد که شاه صبح حمام رفته نظافت نموده و عازم حضرت عبدالعظیم شد.پس از زیارت اماده نماز می شد که میرزا رضای کرمانی به او نزدیک و طپانچه ای دراورده و گلوله ای بر قلب او زد .لحظاتی نگذشت ناصرالدین شاه به دیار باقی شتافت.قبر او در جوار حرم حضرت عبدالعظیم قرار دارد.