قرارداد ترکمن چای چگونه شکل گرفت

سرانجام قرار داد ترکمن چای در تاریخ پنجم شعبان ۱۲۴۳

 

 

دوره دوم جنگ درذی الحجه ۱۲۴۱ اغاز و نیروهای عباس میرزا از رود ارس گذشتند و لنکران ،گوگچای و منطقه را ازاد و قلعه شوشی محاصره شد

تزار نیکلای اول ،ژنرال پاسکویچ را با پانزده هزار نفر سپاه به منطقه اعزام داشت که در حوالی گنجه مستقر شدند .نیروهای روسی محمد میرزا فرزند ارشد عباس میرزا را شکست دادند و وارد گنجه شدند .

نیروهای عباس میرزا قلعه شوشی را محاصره کرد .از طرف دیگر عباس میرزا به حسین خان سردار و حسن خان ساری اصلان دستور داده بود تا در حدود گوگجه و بالق لو قوای روسی را مورد حمله قرار دهند .حسین خان در پاش اپادان با نیروهای روسی روبرو شد و پس از چند روز جنگ انان را شکست داد .حسن خان ساری اصلان نیز نیروهای روسی را از گری و سردار اباد به عقب راند .

مهم: نیروهای روسی که گنجه را محاصره کرده بودند به گنجه حمله کرده و وارد شهر شدند .نبرد خونینی درگرفت که در پایان نیروهای روسی مجبور به عقب نشینی شدند .عده ای از انان کشته و سرهای فرمانده انان و عده ای از نیروهای روسی برای فتحعلی شاه ارسال گردید.

فرمانده کل نیروهای روسی پاسکویچ به موداف دستور داد به طرف گنجه حرکت کند .فرمانده کل نیروهای ایرانی عباس میرزا با نیروهای خود به طرف گنجه حرکت کرد. دو لشکر در حوالی گنجه با یکدیگر روبرو شدند و جنگ بین انها درگرفت در نتیجه نیروهای عباس میرزا شکست خورد و عقب نشینی کرد تا از رود ارس هم عبور کرده وارد اهر شده از انجا در ۲۴ صفر ۱۲۴۱ خود به تهران امد .زمستان سپری شد .در بهار فتحعلی شاه و عباس میرزا به اذربایجان رفتند و عباس میرزا به سوی ارس حرکت کرد .در جنگ شدیدی که در ساحل شمالی رود ارس بین نیروهای ایران و روس درگرفت،روس ها قلعه های عباس اباد و اردوباد را تصرف کردند .اما عباس میرزا توانست نیروهای ژنرال کراکوفسکی را در نزدیکی آچمایازین و همچنین قوای ژنرال آرسیتوف را در حوالی نخجوان وادار به عقب نشینی نماید .روس ها نیز دست به حمله زدند و ژنرال آرسیتوف با سپاه شش هزار نفری خود از ارس گذشت و به سوی تبریز حرکت و به مرند رسید و سپس درسوم ربیع الثانی ۱۲۴۳ وارد تبریز شد و تهدید کرد که به سوی تهران حرکت خواهند کرد.

عباس میرزا نمایندگانی نزد پاسکویچ فرستاد تا در مورد صلح مذاکره کنند .مذاکرات صلح در قریه ترکمنچای نزدیکی مرند اغاز شد و از طراف ایران عباس میرزا، میرزا ابوالحسن خان زنگنه و میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی (امیرکبیر) و از طرف روسیه ژنرال پاسکویچ و عده ای از فرماندهان در این مذاکرات شرکت کردند و سرانجام قرارداد ترکمن چای در تاریخ پنجم شعبان ۱۲۴۳ در ۱۶ فصل و یک قرارداد تجاری الحاقی در ۹ فصل به امضای طرفین رسید .مطابق قرارداد ترکمن چای علاوه بر سرزمین هایی که عهدنامه گلستان جدا شده بود ،کلیه ایالات نخجوان ،ایروان ،تالش،قره باغ و شوره گل به دولت روسیه واگذار شد و رود ارس سر حد دو دولت قرار گرفت و بیست میلیون روبل معادل پنج میلیون تومان غرامتی به عنوان خسارت تعیین گردید که نیمی از ان نقدا پرداخت شد .علاوه بر تعهدات ذکر شده انتقال شش هزار خانوار ارمنی به ان سوی ارس برد که در خوی و ارومیه ساکن بودند و نیز شهر خوی به عنوان وثیقه و رهن در گرو قرار گرفت که در صورت عدم پرداخت ،اذربایجان از ایران جدا می شد .البته بقیه تعهدات بعدها توسط تزار نیکلا بخشیده شد .عباس میرزا به تبریز برگشت تا اوضاع را سر و سامان دهد و برای اجرائی کردن فصول عهدنامه ،گریبایدوف که خواهر زاده پاسکویچ بود و در مذاکرات ترکمن چای حضور داشت از طرف تزار به ایران اعزام شد که واقعه ان در فصل دیگر اورده شده است.