ایل شاهسون در تاریخ

اشنایی کوتاه با ایل شاهسون

تاریخ شفاهی ایل شاهسون بغدادی به روایت فتح السلطان

 

 

 

ایل شاهسون (شسون)از ایل های بزرگ ایران است . بنا به روایتی در زمان شاه عباس صفوی از گرد امدن چندین ایل تشکیل شد تا نیرویی در برابر قزلباش ها باشد . بنابر دیگر روایت ها ایل شاهسون از ایل های مهم و بزرگ اسیای صغیر بوده که زمان شاه عباس به منطقه اذربایجان کوچ نموده و در ایران پراکنده شده اند به گونه ای که اکنون فرزندانشان در استان های تهران،اذربایجان،مرکزی،قزوین،فارس،همدان،خراسان و …هم چنین در کرکوک عراق و مناطقی از ترکیه ساکن هستند .

بر اساس اخرین اطلاعات کسب شده جایگاه اصلی ایل پیش از پراکندگی ،اطراف کرکوک کنونی ،دربر گیرنده غرب ایران ،شمال شرقی عراق و جنوب شرقی ترکیه بوده است.این که از کجا امده و از چه تاریخ در انجا مستقر شده اند به طور دقیق معلوم نیست و به بررسی و پژوهش های بیشتری نیاز دارد و امید است در اینده با توجه به اسناد و مدارک توسط پژوهشگران انجام پذیرد .در این روزگار از قرار معلوم ایل شاهسون در چندین کشور پراکنده شده اند که مهم ترین انها ایران،ترکیه،عراق و افغانستان هستند .از قراین و شواهد موجود ایل شاهسون یا جمعیت سازمان یافته ای تحت لوای شاهسون از دوران شاه عباس بزرگ به بعد جزو قشون و لشکریان ایران بوده اند و در بخش های گوناگون کشور به انجام وظیفه اشتغال داشته اند .شماری در اذربایجان ،تعدادی در اطراف بغداد و برخی در استان های جنوبی ایران حضور داشته اند از قرار این ایل جزو سپاهیان بوده و یکی از وظایف انان برقراری امنیت منطقه ،کنترل مرزها و محافظت مال و جان و ناموس مردم بوده است .ماموریت گروهی از ایل شاهسون اطراف بغداد بوده که سیر تحولات تاریخی انان را به نام ایل شاهسون بغدادی معروف نموده است و سرانجام در استان های تهران،مرکزی ،قم،همدان،قزوین،زنجان،فارس و ….استقرار یافته و ساکن شده اند.

به روایت دیگری شاهسون های ایران در زمان شاه عباس ماهیت وجودی یافتند بع علت اختلاف هایی که سران قزلباش با یکدیگر داشتند شاه عباس بر ان شد که سپاه جدا و مقتدرانه ای را تشکیل و بسیاری از امور را به دست سران با کفایت این سپاه بسپارد .در تشکیل و ایجاد این سپاه جدید ایل شاهسون نقش مهمی داشت و به همین دلیل سپاه جدید شاهسون نام گذاری شد .

بنا به نوشته های تاریخی ایل بسیار بزرگ شاهسون که ساکن منطقه غرب ایران کنونی ،جنوب شرقی ترکیه و شمال شرقی عراق بود توسط شاه عباس به اطراف اردبیل و تبریز کوچانده شد و در تشکیل سپاه جدید ایران به نام شاهسون از این ایل استفاده گردید .به علت پراکندگی شاهسون ها در ایران ،ترکیه و عراق،چنین مطرح می شود که ایل اصلی تقسیم شده است و از هر طایفه شماری در منطقه های گوناگون ایران ،ترکیه و عراق باقی مانده اند که اجزای تفکیک شده طایفه های ایل شاهسون می باشند .برای نمونه طایفه کوسه لر در ترکیه جنوبی،در ایل شاهسون اذربایجان و ایل شاهسون بغدادی وجود دارد که به احتمال فراوان کوسه لر ایل شاهسون بغدادی جزئی از طایفه بزرگ کوسه لر اصلی بوده است یا طایفه دللر (دلیر لر)که از طایفه های بزرگ ایل شاهسون بغدادی می باشد به احتمال با دللر ترکیه هم ریشه هستند.

در سپاه شاهسون از تمامی ایل ها و عشایر ایران همانند :لرها، کردها،بختیاری ها، عشایر کهکیلویه و بویر احمد،عشایر بیات و….وجود داشتند .پس از تشکیل سپاه شاهسون با استفاده از عنوان و نام ایل شاهسون در زمان شاه عباس بسیاری از ایل های قزلباش نیز به سپاه شاهسون پیوستند و تمامی امور مرزهای ایران تحت حفاظت گروه های شاهسون قرار گرفت.قطعه شمال غربی به مرکزیت تبریز ،از جمله منطقه های بسیار مهم کشور بود .تبریز برگترین شهر شمال غربی ایران و نزدیک به مرز عثمانی ان زمان بود کلیه امور شاهسون های غرب کشور به مرکزیت تبریز انجام می پذیرفت.

ایل شاهسون در زمان شاه عباس بزرگ مدتی را در اذربایجان گذراندند .گروهی از ایل شاهسون در زمان شاه سلطان حسین در منطقه شمال شرقی بغداد ،منطقه کرکوک ساکن شدند .انان به هفتاد طایفه تقسیم می شدند که مسئولیت محافظت و مراقبت این بخش از کشور را بر عهده داشتند .سرکردگان ایل بر اساس فرمان شاه برگزیده و منصوب می شدند .در زمان شاه عباس بزرگ سمت ریاست و سرکردگی ایل شاهسون بغدادی را حاجی بیگ از طایفه کوسه لر بخش لک بر عهده داشت که به احتمال زیاد ،جد بزرگ جانی بیگ و قاسمعلی خان بوده است

در دوره شاه سلطان حسین بنابر درخواست پدر یا برادر بزرگ تر جانی بیگ سرکردگی ایل به نام برادر کوچک قاسمعلی خان صادر می شود و او با سواران شاهسون مدتها در اطراف تبریز به خدمتگزاری مشغول بودند .در زمان حمله افغان ها به اصفهان رئیس بزرگ ایل که از طایفه کوسه لر و سرکرده ایل بود چهار پسر داشت که به ترتیب سنی عبارت بودند از:۱-جانی بیگ ۲- سرخاب ۳- یوسف۴- قاسمعلی خان

پدر جان به جان افرین تسلیم نمود و ایل همچنان تابع سلسله صفوی و مرزدار میهن در اطراف بغداد بود.

در ایران مغشوش ان زمان ،افاغنه حمله کرده بودند ،ترک های عثمانی نیز دندان های طمع نشان می دادند .نیروهای دولتی درخواست افراد رزمی نمودند و از ایل شاهسون بغدادی سوارانی تحت فرمان قاسمعلی خان به تبریز اعزام شدند .قاسمعلی خان با عنوان فرمانده سواران شاهسون چند سالی همراه دیگر قوای دولتی جزو نیروی قشون در شمال غرب و غرب ایران به جنگ و گریز و دفاع از کشور پرداختند.

قاسمعلی خان به علت جسارت ،هوش و بنیه نیرومندش ان چنان مورد توجه حکومت وقت قرار گرفت که فرمان سرکردگی سواران ایل شاهسون و هم چنین عنوان ریاست ایل در حدود سال ۱۰۹۵هجری شمسی (۱۱۲۹ هجری قمری)به وی واگذار شد و مامور حفظ و حراست مرز غربی ایران و منطقه اطراف بغداد گردید .هر روز که می گذشت او پخته تر و کار ازموده تر می شد ،با ایل شاهسون بغدادی بر منطقه فرمانروایی می کرد و خدمت می نمود و روزگار می گذراند تا ناگه افغان ها را در اصفهان و احمد پاشای عثمانی را در بغداد دید ،اوضاع را اشفته یافت ،حیران و سرگردان که چه کنم؟