اب انبارهای شهر ساوه

لوله کشی اب در سال ۱۳۴۲شمسی در ساوه

 

تا قبل از لوله کشی شهر ساوه که از سال ۱۳۴۲ شمسی اغاز شد و سال بعد به بهره برداری رسید اب اشامیدنی مردم شهر از اب انبارهای عمومی بزرک تامین می شد اب انبارها منبعی برای ذخیره اب بود .

بیش از سی اب انبار بزرگ و کوچک عمومی در شهر بود که انها را در زمستان از اب رودخانه مزلقان پر می کردند و پس از یک هفته که گل و لای ته نشین می شد از اب ان استفاده می کردند .

این اب انبارها تا سی و اند سال پیش مورد استفاده بود و غیر از اینها هیچ منبعی برای ذخیره اب اشامیدنی در شهر نبود به محض اینکه بهره برداری از اب لوله کشی اغاز شد نخست اب انبارها را بی خاصیت پنداشتند و سال های بعد که شهر توسعه یافت و زمین های داخل شهر ارزش پیدا کرد نه فقط انها را بی خاصیت بلکه مزاحم دانستند و کینه توزانه با انها برخورد کردند گویی به دشمن دیرینه ای دست یافته و او را بی پناه یافته اند و حتما باید از میان برداشته شود .همین کار را هم کردند .

اینک ان اب انبارها را با ذکر نام مشهورشان معرفی می کنم:

۱- اب انبار میدان (انقلاب):در پیشانی دهنه این اب انبار سنگ نوشته ای که شامل چهار قطعه سنگ به هم پیوسته بود بر روی ان تاریخ بنای اب انبار و نام بانی ان را در دو بیت با خط بسیار زیبای نستعلیق نوشته بودند.

یاد از کوثر چو داد این برکه اب                بگشاد ز هر جانب جنت ابواب

میرزا صفی بانی اب انبارش                  سیراب ز سلسبیل شد روز حساب

ضمنا بالای این دو بیت تاریخ ۱۰۵۸-۱۰۶۰هجری قمری نوشته شده بود که ظاهرا شروع بنای اب انبار و پایان ان بوده است.

می دانیم ضبط وقایع در گذشته به تاریخ هجری قمری بوده بنابراین اب انبار میدان(انقلاب)را که قدمت سیصد و شصت ساله داشت خراب کردند و کمترین نشانه ای از این اثر با ارزش تاریخی باقی نگذاشتند . زمینش را میدان تره بار فروشی کردند شاید بتوان گفت که بدترین برخورد با همین اب انبار بود.

۲-اب انبار مسجد جامع :در خیابان سلمان ساوجی (فلاحت) مقابل منار مسجد جامع (جمعه)قرار دارد .این اب انبار خوشبختانه از تخریب مصون ماند .دلیلش این است که اداره کشاورزی ان را به وسیله دیواری همراه باغ کشاورزی محصور کرد و از این طریق از دستبرد تخریب گران حفظ شده است .این اب انبار طبق اظهار اداره میراث فرهنگی ساوه از اثار دوره صفویه است و جزو اثار ملی به ثبت رسیده است.

۳-اب انبارامامزاده سید اسحاق:که جزواثارملی به ثبت نرسیده سبک معماری ان همزمان با بنای خود امامزاده سید اسحاق(قرن هفتم)است

۴-اب انبار حاج غفار :متعلق به اواسط دوره قاجاریه(ناصرالدین شاه) است که ان را خراب کردند و جزو خیابان ولی عصر شرقی شد.

۵-اب انبار قلعه نو:ما بین خیابان شهید اسدی (هلالی) و تکیه حاج داود با سنگ نوشته زیر:

محمد رضا مفخر الحاج ان که              به دم محیی و معجز پور مریم

دل ریش هر دردمند حزین را               به کف اندرش نوش دارو و مرهم

بنا کرد این برکه و اب کز پس              گذارند اب بقا اتش غم

به تاریخ ان اب بردار و برگو                  بود کوثر از این مهین برکه یک نم

که این مصراع اخر با احتساب حروف ابجد بنایش ۱۲۵۶ هجری قمری می شود .این اب انبار تبدیل به فروشگاه شد.

۶-اب انبار حاج میرزا حسین عامل:این اب انبار که جزو اثار ملی به ثبت رسیده است .تاریخ بنای ان ۱۲۸۶ هجری قمری است .سنگ نوشته این اب انبار موجود است.

این اب انبار در خیابان انقلاب بر جا است ولی دهنه ان را تبدیل به فروشگاه کردند و اداره میراث فرهنگی ساوه به تازگی دیوار منبع اب انبار را به همان سبک خود بنا بازسازی کرد .

خانواده های عاملی در ساوه از نوادگان حاج میرزا حسین عامل هستند.

۷-اب انبار شاهزاده حسین:سبک بنا متعلق به دوره تیموری (قرن هشتم) و طبق گفته اداره میراث فرهنگی ساوه سنگ موشته ندارد

۸-اب انبار ابن الشیخ:واقع در کوچه ابن الشیخ (شفق) سبک بنای این اب انبار بنا به گفته اداره میراث فرهنگی متعلق به اواخر دوره تیموری و یا اوایل دوره صفویه است.از این اب انبار هیچ اثری باقی نگذاشتند و تبدیل به فضای سبزش کردند.

۹-اب انبار حاج سلیم:نزدیک امامزاده سید ابو رضا با قدمت حداقل یک صد سال که تخریب و جزو کوچه شد

۱۰-اب انبار چارسو(چهارسو):این اب انبار روبروی در غربی چارسو واقع شده و دارای سنگ نوشته است

۱۱-اب انبار حاج ابراهیم :نزدیک تکیه حاج داود با قدمت بیش از یکصد سال که تخریب شد.قسمتی از ان جزو کوچه و بقیه ان انبار کاه شد.

۱۲-اب انبار حاج محمد جعفر نادری:این اب انبار را حاج محمد جعفر نادری در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی بنا کرد که در خیابان طالقانی روبروی پارک شهر نرسیده به خیابان سوم شعبان واقع است و اکنون خوابگاه دانشجویی دانشگاه ازاد اسلامی در همین مکان اب انبار قرار دارد .فاقد سنگ نوشته است از این اب انبار فقط نمایی باقی است .نگارنده شروع ساختمان این اب انبار را به یاد دارد.

۱۳-اب انبار حاج سید تقی حسینی:این اب انبار قدمت کمتر از ۵۰ سال دارد و در خیابان امام خمینی مقابل پارک ولی عصر نزدیک شهرداری واقع است.

۱۴-اب انبار بازار:تخریب و به جای ان پاساژ ساختند طبق اظهار اوقاف ساوه تاریخ بنای ان ۱۳۰۱ هجری قمری و بانی ان محمد تقی فرزند محمد اسماعیل ساوجی است

۱۵-اب انبار بیابان:در خیابان کشاورزی در قسمت شمال غربی مرکز پیش دانشگاهی پسرانه امام صادق(ع) واقع است که خود خراب شد و به صورت تلی در امد

۱۶-اب انبار جاده یل اباد:در اخر خیابان طالقانی و اول حاج بلوک .قدمت این اب انبار معلوم نشد .جزو خیابان طالقانی شد.

۱۷-اب انباری(بی نام):که در خیابان شریعتی نزدیک جهاد که خراب کردند و جزو خیابان و پیاده رو شد

۱۸-اب انبار جوزقی:در خیابان سلمان ساوجی (فلاحت) پشت انبار کشاورزی که تخریب شد و اثری از ان نیست .این اب انبار بر روی منبع اب انباری قدیمی ساخته شده بود و نگارنده ساختمان ان را به یاد دارد

۱۹-اب انبار حسین خانه:در کنار تکیه حسین خانه که تخریب و قدمتش معلوم نشد

۲۰-اب انبار شیر دارک:نزدیک امامزاده سید ابورضا که تخریب شد و هیچ اثری از ان باقی نیست

۲۱-اب انباری در خیابان رضوانی:از ان هیچ اثری باقی نیست

۲۲-اب انبار حاج تقی مقدس زاده:این اب انبار جنب مسجد مقدس زاده واقع شده است بانی ان همان حاج تقی مقدس زاده است که منبع ان را اخیرا از سال ۱۳۶۰ به این طرف تبدیل به شبستان جدید و زیبایی کردند .نمای اب انبار باقی است .در ساوه این تنها اب انباری است که به معنی واقعی تبدیل به احسن شد .این اب انبار را مرحوم مقدس زاده در تاریخ ۱۳۶۲هجری قمری ساخت و این تاریخ بر روی سنگ نوشته ای که در پیشانی دهنه اب انبار است حک شده و امروز از هر دو شبستان مسجد بهره برداری می شود .

 

فیلم آب انبار ساوه | فیلم آب انبار قدیمی

۲۳-چند باب اب انبار کوچک دیگر نیز در کوچه و محله های شهر بود که انها هم به سرنوشت این اب انبارها دچار شد که گفته اند:

 

جایی که عقاب پر بریزد              از پشه لاغری چه خیزد؟

 

خداوند به بانیان ان بناهای خیر جزای خیر دهاد.