شهر ساوه در دوره قبل از اسلام

شواهد باستان شناسانه شهر ساوه در دوره قبل از اسلام

 

 

علی رغم ضعف منابع مکتوب ،شواهد باستان شناسانه که بتوانند سابقه استقرار در دشت ساوه و شهر ساوه را به اثبات برسانند به حد کفایت وجود دارد .با توجه به وجود تپه های باستانی پیش از تاریخ می توان سابقه استقرار در دشت ساوه را دست کم به قبل از پیدایش خط رساند .از منظر باستان شناسی مهم ترین مدارک استقرار در این شهر را می توان در نزدیک ترین محوطه باستانی ان در فاصله دویست متری جانب جنوب شرقی امامزاده سید اسحاق و در مکانی به نام تپه اسیر اباد (آسیاباد) جست و جو نمود .شواهد فرهنگی بدست امده از عرصه ی این محوطه ی ثبت شده در فهرست اثار ملی بی تردید قدمت ان را به دوره ساسانی رسانده و موید ان است که در دوان اسلامی نیز استقرار در ان استمرار داشته است.همچنین باستان شناسان ایرانی و خارجی که در قلعه باستانی قیز قلعه واقع در ۲۳ کیلومتری جنوب غربی ساوه و مشرف بر دو رودخانه قره چای یا فرقان و مزدقان مطالعه داشته اند ان را به دوره ساسانی مرتبط دانسته اند که در دوران اسلامی نیز مورد استفاده بوده است.اگر چه ولفرام کلایس ان را یکی از قلاع اسماعیلیه می داند بعضی معتقدند که این بنا در ابتدا یکی از معابد اناهیتا بوده است که وجود محرابی از سنگ در اخرین طبقه ان شاید تائیدی بر این مدعا باشد.

مفصل ترین فعالیت باستان شناسی در دشت ساوه به سرپرستی هوشنگ عظیم زاده طی سه فصل در سال های ۱۳۵۲تا۱۳۵۴ به عمل امده که بر مبنای این بررسی حضور جوامع انسانی در دشت ساوه از دوران نوسنگی در هزاره هفتم -ششم قبل از میلاد تا امروز قطعی گشت .با توجه به امکانات و استعداد منطقه بررسی های بیشتر به ویژه در دامنه کوهستان های پیرامون شهر ،میتواند نشانه هایی از دوره های قدیمی تر و مربوط به دوران جمع اوری غذا مشهور به دیرینه سنگی را نمایان سازد .در این بررسی های باستان شناسی دشت ساوه مجموعا ۲۲۳ تپه باستانی و اثر تاریخی شناسایی شده و گزارشات ان در بایگانی دفتر اثار تاریخی موجود است.دکتر ملک شهمیرزادی معتقد است که از جمله اولین سفال های پوک و ابتدایی دوره نوسنگی از مهران اباد ساوه و زاغه بدست امده است.

در کاوش های تجار عتیقه در بخش مسره از شهر ساوه سفالی شبیه به سفال لایه دوم سیلک بدست امد که تعدادی از انها به موزه مالمو در سوئد و موزه لوور در فرانسه انتقال یافته است .به علاوه به سال ۱۹۳۷ ه.ش بواسطه کاوش های تاجران عتیقه در قلعه دشت(کله دشت) ساوه ظروف سفالین متعدد با زمینه قرمز یا خاکستری و نقش سیاه کشف گردید.تزئینات این ظروف شامل نقوش هندسی است و خالی از ظرافت می باشد .چند عدد از این ظروف با ظروف (هیتی)مکشوف در الیشار شباهت زیاد دارد .و شاید بتوان گفت بین مردم این ناحیه و مردم اسیای صغیر اززمان های بسیار قدیم روابطی وجود داشته است.از این محل سفال بدون نقش به رنگ قرمز یا خاکستری مانند ابخوری پایه دار ،بشقاب با دسته ای به شکل سر قوچ نظیر ظروف لایه اول گیان و گورستان a سیلک بدست امده است.

لویی واندنبرگ نیز با اتکاء به نتایج تفحصات هوایی اشمیت بیان می دارد که در دشت ساوه تپه های پیش از تاریخ فراوان است .در گاهنگاری اولیه از محوطه های تاریخی این دشت متوجه خواهیم شد که هر چه از مناطق شمالی به بخش های جنوب شرقی ان برویم بر کثرت و قدمت بسیار اباد و پر اب و حاصلخیزتر از سایر بخش های دشت ساوه بوده است.

انبوهی اشیاء مکشوفه از حفریات تجاری در محوطه پیرامون مسجد جامع ساوه بدان حد بود که اعتمادالسلطنه نیز ضمن اذعان به کثرت اثار تاریخی در حد فاصل مسجد و چهارسوق ساوه از اراده حاکمیت برای فروش اثار ان تپه به اشخاص برای گنج کنی پرده بر می دارد:

از اثار قدیمه قبل از اسلام اگر چه امروز در روی زمین به ندرت یافت می شود اما اگر در اراضی اطراف این قصبه از روی علم و عمل صحیح کاوش نمایند امید این است که چیزهای بسیار نافع از اثار اسلام بدست اید .تپه ای مصنوعی واقع فیما بین مسجد جامع و چهارسوق قصبه است که اکنون هر کس متقبل ادای یکصد تومان مالیات شود خاک ان را کنده و با اب تصفیه نموده از اب مصفای ان شوره حاصل کرده می فروشند.

از سوی دیگر همانگونه که اشاره شد وجود تپه باستانی اسیاباد(اسیراباد) در مجاورت شهر و جنوب امامزاده سید اسحاق که قلعه ای با اثار برج و بارو و مرتبط به دوره ساسانی است و همچنین تپه ها و محوطه های تاریخی در پیرامون شهر مانند تپه باستانی هریسان ،خرم اباد،اوه و ……

نشانگر قدمت این شهر می باشد .در بعضی منابع اشاره شده که ساوه در روزگار پارتیان با نام سواکینه یکی از منازل مهم میان راهی بوده است و در سده هفتم قبل از میلاد یکی از دهدژها و منازل سرزمین ماد به شمار می رفته است .

به هر حال گاهنگاری قطعی شهر مورد مطالعه تنها با انجام کاوش های علمی مدتمند امکان پذیر خواهد شد .در مقاله ای تحت عنوان (پیگردی در مسجد جامع ساوه )چنین امده:با انجام کاوش های وسیع تر احتمالا اثاری از دوره های پیش از اسلام در این شهر بدست خواهد امد کما اینکه رد پای معماری ساسانی را در مسجد جامع ساوه و برخی از زوایای ان به وضوح می توان باز شناخت .

در نهایت باید اشاره نمود اگر چه می توان گفت بنا به قراینی به احتمال زیاد ساوه در قبل از اسلام وجود داشته است ولی تنها باانجام مطالعات بیشتر و کاوش های باستان شناسی است که می توان در رابطه با وضعیت این شهر در قبل از اسلام با اطمینان بیشتری سخن گفت.