سابقه صنعت سفال سازی ساوه

انواع ظروف سفالی به دست امده در ساوه در زمان قدیم

ظروف سفالی قدیمی در ساوه

 

در حفریاتی که در هفتاد سال پیش در داخل شهر ساوه و ان قسمت از شهر که اکنون در کنار باروی قدیمی شهر است به عمل امد مقادیر فراوانی از انواع ظروف سفالی به دست امد و نگارنده بعضی از این ظروف را در موزه های داخلی دیده است و بسیاری از ان ها را هم در گذشته از کشور خارج کرده اند .اثار حفاری هایی که در اطراف شهر و گودال هایی که به این منظور پدید امده و سفال های گوناگون شکسته ای که پیرامون این گودال ها موجود است این ادعا را ثابت می کند که این شهر مرکز سفال سازی بوده است.

کاشی کاری مسجد جامع ساوه و حرم امامزاده سید اسحاق که تاریخ ۶۷۶هجری قمری و سوره مبارکه(فتح)که بر روی کاشی های برجسته ازاره داخل حرم و همچنین مقبره نمایان است و نیز نوشته هایی به خط کوفی با سفال بر بدنه دو مناره مسجد میدان انقلاب و مسجد جامعه که اولی تاریخ بنایش ۴۵۳هجری قمری و دومی ۵۰۴ می باشد و کاشی کاری داخل چهارسو (چهارسوق) که در خیابان سلمان ساوجی(فلاحت) و از بناهای عصر زندیه است و همچنین از کتاب هایی که درباره سفال ایران از جمله سفال ساوه توسط باستان شناسان داخلی و خارجی تالیف شده همه گواه بر این است که ساوه از زمان های قدیم مرکز سفال سازی بوده و در این صنعت مهارت داشته است.

ساوه بر سر راه کاروان رو مغرب به مشرق قرار گرفته و در جنوب غربی شهر ری واقع است و مسافت ان و همدان از طرف مغرب و کاشان از طرف جنوب مساوی است. و در این شهر مقدار زیادی از خزف های لعاب صدفی دار که قدیم ترین انواع ان راجع به قرن چهارم هجری (دهم میلادی)است کشف شده و از جمله دو قطعه خزف به دست امده که در کوره فاسد شده است و از روی این اثار می توان گفت در شهر ساوه کارخانه و کوره های خزف سازی و خزف پزی بوده و خزف هایی که در ان شهر به دست امده ساخت همان شهر بوده است.بعد از ان نیز مقدار زیادی از انواع دیگر خزف در انجا کشف شده که از روی انها می توان به مقام و اهمیت فنی شهر ساوه در صنایع خزف سازی پی برد.

روش های فنی و صنعتی این شهر در خزف سازی چندان با روش هایی که در شهرهای ری و کاشان دیدیم تفاوت و اختلافی ندارد فقط می توان گفت خزف سازان ساوه  اصول و مواد و عناصر تزیینی را که ظروف خزفی شهرهای ری و کاشان به انها ممتاز بود در صنعت خود بکار برده و از مجموع انها استفاده کرده اند .یکی از اثار صنعتی نفیس شهرساوه قدحی است در مجموعه اوسکار رفائیل که تاریخ ان سال ۵۸۳ه(۱۱۸۷م)را نشان می دهد . از جمله اثار دیگر این شهر ابریقی است در نمایشگاه فربر که از صنایع اواخر قرن ششم هجری (دوازدهم میلادی)است . مقداری نیز از مجسمه های خزف ی که بعضی حیوانات و پرندگان را نمایش می دهد به این شهر منسوب است.

خلاصه که شهر ساوه مرکز مهمی برای خزف سازی بود و احتمال می رود که خزف سازان انجا به روش همکارهای خود که در ری و کاشان بودند کار می کردند و همچنین احتمال می رود که بعضی از انها در شهرهای ری یا کاشان زندگی می کرده و بعد برای کسب روزی و یا بر اثر فرار از مغول ها به ساوه امده اند.

سومین مرکز سفال سازی کشور در قرون ششم وهفتم هجری شهر ساوه بود که با بزرگترین کارگاه های ری و کاشان هم چشمی و رقابت می نمود …ظروف ابی رنگ در نزدیک مسجد جامع ساوه نمونه بیشماری از این ظروف به دست امده که از حیث ساخت با ظروف ری قابل مقایسه می باشد و نقوش انها نیز کنده و زمانی برجسته و زیر لعاب تهیه شده و به اشکال و حیوانات در میان شاخ و برگ زیبا و نقوش تزیینی و نوشته اراسته شده است.

از مراکز عمده دیگر این صنعت (سفال) شهر ری بوده است و شهر های مهم دیگر عبارت بوده اند از :ساوه،نیشابور،شوش و تبریز.